“Ülkeyi beraber yöneteceğiz. Mühürlerin üzerinde senin resmin bir tarafta olurken benim resmim de diğer tarafta olacak. Bütün ülke kararları her ikimizin de imzasını taşıyacak. Sarayın ve taşra yöneticilerinin sorumluluğu tamamen bana ait olacak.” Okuduğunuz bu metin belki de tahmin edebileceğiniz gibi bir evlilik sözleşmesinden alıntıdır. Sanki Avrupalı müstakbel Prenseslerden birinin kaleminden çıkmış gibi görünse de Hitit Kraliçesi Puduhepa’ya ait bu sözler bizi tarihin ilk bilinen yazılı evlilik antlaşmasına şahit kılmaktadır. Kraliçe Puduhepa’yı belki de bilinen tarihin ilk feministi bile ilan edebiliriz.
Puduhepa aslında Kizuvatana kralının kızıydı. Kral Murşili Mısır’dan dönerken Kizuvatana’ya uğramış ve görür görmez Puduhepa’ya aşık olmuş. Müstakbel kraliçesinin tüm dileklerini yerine getirerek Hitit ülkesini onunla beraber yönetmiştir. Hititlerin kurmuş oldukları hukuki düzen ve pek çok alanda gerçekleştirmiş oldukları ilkler insanı öyle etkiliyor ki günümüz şartlarını ve o dönemin şartlarını karşılaştırmadan edemiyorsunuz. Konu evlilikten açılmışken çeyiz ile devam edelim… Anadolu da çeyiz kavramı ilk defa Hitiler ile çıkıyor karşımıza. Her iki taraf anlaştığında erkek tarafı kız tarafına “kuşata” adı verilen bir miktar ayni ya da nakdi ödeme yapıyordu. Kız ise yeni evine “Ivaru” yani çeyiz getiriyordu. Kız tarafı sözden vazgeçerse aldığı başlığı iki katı olarak iade ediyordu. Uzmanlar bunun iki sebebi olabileceğine inanıyor. Birincisi bu aslında bir yatırım ve ticari olarak zarar edilmemesi. İkincisi ise manevi tazminat olmalı.
Kız kaçırmak ve taciz çok büyük suçtu. Evlilik ve aile kavramları çok önemliydi. Pek çok vazonun ve ritüel malzemelerinin üzerinde kutsal evliliğe dair betimlemeler bulunmaktadır. Boşanmak da Hitit yaşamının bir parçasıydı ve kadının boşanma hakkı bulunmaktaydı. Kadın kocasından nafaka alabiliyordu. M.Ö 2000’nin başında Taliana isimli bir kadının eski kocasından her ay 5 kiloya denk gelen miktarda bakır ve her kış başında yine yaklaşık 3 metreye yakın miktarda yünlü kumaş almaya hak kazandığını biliyoruz. Eşlerin boşanmaları esnasında kadının kocasının servetini kazanmasında katkıda bulunduğunu kanıtlaması durumunda mal varlığı her iki tarafa eşit olarak bölüştürülüyordu.
Görüldüğü gibi Hitit hukuk sistemi o dönemin en gelişmiş hukuk sistemi idi. Babil’de kısas hukuku uygulanırken Hitit hukukunda tazminat sistemi gelişmişti. Başlangıçta Hatti ülkesinde de kısas sistemi uygulanmaktaydı, ancak zamanla tazminat hukukuna dönmüştür. Eğer birinin hayvanı öldürülürse hayvanı öldürenin de hayvanı öldürülmüyor, onun yerine hayvanı öldürülene aynı niteliklerde bir hayvan verme cezası uygulanıyordu. Başlangıçta bireysel bir suçtan ötürü tüm aile cezaya çarptırılırken zamanla suç ve cezanın bireyselliği kabullenilmiştir. Hitit yasalarının en önemli özelliklerinden biri de gelişmelere göre kanunların güncelleştirilmesiydi. Bu değişikliği göstermek üzere eski cezanın ne olduğunu da “eskiden” ibaresi ile mutlaka belirtiyorlardı. Ayrıca kasıt ve ihmal kavramları da ayrılmıştı birbirinden. Kasten işlenen suçlarda cezalar daha ağırdı. “kişi eylemi başıyla yani planlayarak ya da eliyle yani planlamadan” işleyebilirdi.
Hititlerde kölelik dönemine uygun olarak oldukça yaygındı. Ancak Hititlilere ait kölelerin çağdaşları olan diğer kölelerden bazı artıları vardı. Söz gelimi Mısır’da bir kölenin hiçbir hakkı yoktu.
Oysa Hitit köleleri sınırlı da olsa mal edinebilir ve hatta yargılanma hakkına bile sahip olabilirlerdi. Bir tazminat durumunda normal vatandaşın yarısı kadar tazminat bile alabiliyorlardı.
Hititlere özgü ilginç ilklerden bir diğeri ise yazılı kaynaklarda bahsedilen ilk at yetiştiricisidir. Kikkuli Hurri-Mitanni krallığında yaşayan döneminin en ünlü at yetiştiricisidir. I. Hattuşili kendisini davet ederek Hattuşa’ya getirtmiş ve ondan atlarını yetiştirmesini ve bunun sırrını kendi at yetiştiricilerine öğretmesini istemiştir. Kikkuli at biniciliği ve at yetiştiriciliği üzerine bildiği her şeyi Hititli at yetiştiricilerine anlatmıştır. Bu anlatımlar ise kayıtlara geçirilmiş ve bu tabletler okullarda at yetiştiriciliği ve binicilik sanatı ders kitabı olarak okutulmuştur. Bu metotlar sayesinde Hititler askeri alanda çok önemli bir güce kavuşmuştur. 1991 yılında Avustralya’da New England Üniversitesi Kikkuli’nin Aralıklar Yöntemini denemişler, ayrıca atları tamamen Kikkuli’nin tavsiye ettiği şekilde beslemişlerdir. 7 ay süren bu metot sonunda inanılmaz derecede dayanıklı atlar elde etmişlerdir.
Kısaca Hititler hayran olunacak bir sistem geliştirmişler ve ülkelerini buna göre yönetmişler. Şimdi tüm yapabildiğimiz bu metotları deneysel yöntemler haline getirerek doğruluklarını ölçmeye çalışmak. Ve tabii ki bir de dünyanın pek çok bölgesinde M.S 2010 yılında bile sahip olunamayan bu devlet ve hukuk sistemine şapka çıkarmak.
