Miras Açısından Önem Taşıyan Yerlerde Turizmin Yönetilmesi
Ekim 1999’da, Meksika’da yapılan 12. ICOMOS Genel Kurulu’nda kabul edilmiştir.
GİRİŞ
Tüzüğün Ahlâki Değerleri
Doğal ve kültürel miras, en geniş anlamda tüm insanlara aittir. Evrensel değerlerini anlamak, takdir etmek ve muhafaza etmek her birimizin hakkı ve sorumluluğudur.
Miras, hem doğal hem de kültürel çevreyi kapsayan geniş bir kavramdır. Manzara, tarihi mekanlar, sit alanları ve inşa edilmiş çevre ile beraber biyolojik çeşitlilik, birikim, geçmiş ve mevcut kültürel âdetler, bilgi ve hayat deneyimlerini içerir. Çeşitlilik arz eden ulusal, bölgesel, yerli ve yerel kimliklerin özünü oluşturan tarihsel gelişimin uzun süreçlerini ifade eder, belgeler ve modern hayatın ayrılmaz bir parçasıdır. Gelişme ve değişim için dinamik bir referans noktası ve müspet bir araçtır. Her yöre veya toplumun kendine has mirası ve toplumsal hafızası eşsizdir ve hem bugün, hem de gelecekte kalkınma için önemli bir temeldir.
Bu gittikçe artan küreselleşme döneminde herhangi bir yer veya bölgeye özel miras ve kültürel çeşitliliğin korunması, muhafaza edilmesi, yorumlanması ve sergilenmesi, dünyanın her yerindeki insanlar için önemli bir uğraş teşkil eder. Ancak söz konusu mirasın uluslararası çapta tanınmış ve uygun şekilde uygulanan standartlar çerçevesinde yönetilmesi, genelde belirli bir topluluğun veya mütevelli grubun sorumluluğudur.
Mirasın yönetilmesinin başlıca amaçlarından biri, turist kabul eden topluma ve ziyaretçilere mirasın önemini ve korunması gerektiğini anlatmaktır. Miras ve kültürel gelişime, mantıklı ve iyi yönetilen fiziksel, entelektüel ve/veya duygusal yoldan erişebilmek, hem bir haktır, hem de bir ayrıcalıktır. Beraberinde, tarihsel varlığın sahiplerinin ya da yerli sorumlularının, şimdiki turist kabul eden toplumun kaynaklarına, çıkarlarına, miras değerlerine ve bu mirasın geliştiği kültürlere ve çevreye saygı gösterme sorumluluğunu getirir.
Turizm ve Kültürel Miras Arasındaki Dinamik Etkileşim
İç ve dış turizm, yalnızca geçmişten beri süregelen değil, aynı zamanda başkalarının ait olduğu toplum ve modern hayatın kişisel deneyimini kazandıran kültür alışverişinde önde gelen araçlardan biri olmaya devam etmektedir. Bu durum, doğal ve kültürel korunma için giderek olumlu bir etki olarak değerlendirilmektedir. Turizm, mirasın ekonomik özelliklerini yakalayabilir ve finansman sağlayarak, toplumu eğiterek ve politikayı etkileyerek, bunları korunma amaçlı kullanabilir. Çok sayıda ulusal ve bölgesel ekonominin temelini oluşturur ve başarılı bir şekilde yönetildiğinde, kalkınmada önemli bir etken teşkil edebilir.
Politik, iktisadi, sosyal, kültürel, eğitimsel, biyofiziksel, ekolojik ve estetik boyutlarıyla, turizm gittikçe daha karışık bir fenomen haline gelmiştir. Ziyaretçiler ve turist kabul eden ya da yerel toplulukların potansiyel olarak çelişen beklenti ve istekleri arasında yararlı bir etkileşim sağlamak, birçok sorun ve fırsatı birlikte sunar.
Doğal ve kültürel miras, çeşitlilik ve yaşayan kültürler, turizmi cezbeden önemli öğelerdir. Aşırı veya yetersiz bir şekilde yönetilen ve kalkınmaya bağlı turizm, bunların fiziksel niteliklerini, bütünlüğünü ve önemli özelliklerini tehdit edebilir. Ziyaretçinin mekana ilişkin deneyimi ile beraber, turist kabul eden toplumların ekolojik düzeni, kültürü ve hayat tarzının niteliği bozulabilir.
Turizm, turist kabul eden toplumlara menfaat sağlamalı ve miraslarını ve kültürel adetlerini önemsemeleri ve korumaları için onlara önemli bir araç ve motivasyon sağlamalıdır. Sürdürülebilir bir turizm endüstrisine ulaşabilmek ve gelecek nesiller için miras kaynaklarının korunmasını artırmak için, yerel ve/veya yerli toplulukların temsilcilerinin, çevrecilerin, turizm işletmecilerinin, mülk sahiplerinin, politika belirleyicilerinin, ulusal kalkınma planlarını düzenleyenlerin ve sit yöneticilerinin katılımı ve işbirliği gerekmektedir.
Bu Tüzüğün yazarı olarak ICOMOS, Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi, diğer uluslararası örgütler ve turizm endüstrisi, kendilerini bu mücadeleye adamışlardır.
Tüzüğün Amaçları
Uluslararası Kültür Turizmi Tüzüğünün amaçları aşağıdaki gibidir:
• Söz konusu mirasın önemini, turist kabul eden toplum ve ziyaretçiler için erişilebilir hale getirmek üzere mirasın korunması ve yönetilmesi ile ilgilenenlere yardımcı olmak ve onları teşvik etmek.
• Turizm endüstrisine, turist kabul eden toplumların yaşayan kültürlerini ve mirasını geliştirerek ve bunlara saygı göstererek turizmi yönetmesi ve geliştirmesi için yardımcı olmak ve onu teşvik etmek.
• Kendileri için sürdürülebilir bir gelecek sağlanması ihtiyacı da dahil olmak üzere, yaşayan kültürlerin, birikimlerin ve miras yerlerinin önemine ve ne kadar kolay zedelenebileceklerine istinaden korunma menfaatleri ve turizm endüstrisi arasındaki diyaloğu kolaylaştırmak ve teşvik etmek.
• Plan ve politika düzenleyenleri, miras yerleri ve kültürel faaliyetlerin korunması ve muhafaza edilmesi kapsamında, bunların tanıtımı ve yorumu ile ilgili ayrıntılı, ölçülebilen hedefler ve stratejiler geliştirmeye teşvik etmek.
Ek olarak;
• Tüzük, miras yönetimi ve muhafazasının bütünlüğünü sağlamada, ICOMOS, diğer uluslararası örgütler ve turizm endüstrisinin daha geniş çaplı teşebbüslerini destekler.
• Tüzük, amaçlarına ulaşmasına katkıda bulunmaları için, ilgili veya bazen çelişen menfaatleri, sorumlulukları ve yükümlülükleri olan herkesin katılımını teşvik etmektedir.
• Tüzük, İlkelerin belirli durumlara veya belirli örgütlerin ve toplulukların koşullarına uygulanmasını kolaylaştırarak, ilgili tarafların ayrıntılı yönergeler düzenlemesini teşvik etmektedir.
KÜLTÜR TURİZMİ TÜZÜĞÜNÜN İLKELERİ
İlke 1
İç ve dış turizm, kültür alışverişinin önde gelen araçları arasında olduğuna göre, koruma, ziyaretçilere ve turist kabul eden toplumlara, söz konusu toplumun miras ve kültürünü doğrudan yaşayabilmeleri ve anlayabilmeleri için sorumlu ve iyi yönetilen fırsatlar sunmalıdır.
1.1
Doğal ve kültürel miras, tarihsel gelişimi anlatan, maddi ve manevi bir kaynaktır. Modern hayatta önemli bir rol oynar ve kamu geneli için fiziksel, entelektüel ve/veya duygusal olarak erişilebilir olmalıdır. Fiziksel nitelikler, manevi yönler, çağdaş kültürel ifadeler ve geniş bağlamı koruma ve muhafaza etme amaçlı programlar, âdil bir şekilde ve uygun fiyatlar karşılığında, turist kabul eden toplumun ve ziyaretçinin mirasın önemini anlamasını ve takdir etmesini kolaylaştırmalıdır.
1.2
Doğal ve kültürel mirasın çeşitli yönlerinin her biri, bazıları evrensel değerler, diğerleri ise ulusal, bölgesel veya yerel seviyede önemli olmak üzere farklı seviyelerde anlam taşımaktadır. Yorumlama programları, bu anlamı, tarihsel, çevresel ve kültürel bilginin kişisel anlatımıyla ve uygun, teşvik edici ve çağdaş bir eğitim, medya ve teknolojiyle, turist kabul eden toplum ve ziyaretçiye uygun ve erişilebilir bir şekilde sunmalıdır.
1.3
Yorumlama ve tanıtım programları, doğal ve kültürel mirasın uzun vadede ayakta kalması için gerekli desteği ve yüksek seviyeli toplum bilincini kolaylaştırmalı ve teşvik etmelidir.
1.4
Yorumlama programları, azınlık kültürel ve dil grupları da dahil turist kabul eden toplumlarla, söz konusu alanın şimdiki çeşitliliği ve geçmişten gelen tecrübeyle, kültürel âdetlerin, geleneklerin ve miras yerlerinin önemini ortaya koymalıdır. Ziyaretçi, belirli bir miras kaynağına atfedilebilecek değişik kültürel değerler konusunda her zaman bilgilendirilmelidir.
İlke 2
Miras Yerleri ve Turizm arasındaki ilişki dinamiktir ve çelişen değerler içerebilir. Günümüzdeki ve gelecek kuşaklar için sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir.
2.1
Kültürel çeşitlilik ve sosyal gelişim için önemli bir temel teşkil eden miras açısından önem taşıyan yerler, kendi doğaları itibariyle, tüm insanlar için değer taşırlar. Yaşayan kültürlerin, miras yerlerinin, birikimlerin, bunların fiziksel ve ekolojik bütünlüğünün ve çevresel konumunun uzun vadeli korunması ve muhafaza edilmesi, sosyal, ekonomik, politik, yasama, kültürel ve turizm geliştirme politikalarının temel unsurlarından olmalıdır.
2.2
Miras kaynakları veya değerleri ve turizm arasındaki etkileşim dinamiktir ve olası çelişkilerle hem fırsatlar hem de zorluklar yaratarak sürekli değişmektedir. Turizm projeleri, faaliyetleri ve gelişimleri olumlu sonuçlar yakalamalı ve ziyaretçinin ihtiyaç ve isteklerini karşılarken, turist kabul eden topluluğun mirası ve hayat tarzı üzerinde oluşabilecek olumsuz etkileri asgari seviyede tutmalıdır.
2.3
Koruma, yorumlama ve turizm geliştirme programları, belirli bir yerin miras değerinin belli ancak çoğu kez karışık veya çelişen yönlerinin kapsamlı olarak kavranmasına dayalı olmalıdır. Bu değerin giderek anlaşılmasında ve takdir edilmesinde, sürekli araştırma ve istişare önemlidir.
2.4
Miras yerlerinin ve birikimlerinin gerçekliklerini muhafaza etmeleri önemlidir. Bu, geçmişten gelen gayri maddi gelenekler, derlenmiş hatıralar ve fiziki maddelerde ifade edildiği gibi, kültürel anlamlarının temel bir unsurudur. Programlar, kültürel mirasın anlaşılmasını ve takdir edilmesini arttırmak için, mekanların ve kültürel deneyimlerin gerçekliğini sunup yorumlamalıdır.
2.5
Turizm geliştirme ve altyapı projeleri, miras yerlerinin estetiğini, sosyal ve kültürel boyutlarını, kültür ve tabiat manzaralarını, biyolojik çeşitlilik özelliklerini ve daha geniş görsel kapsamını göz önünde bulundurmalıdırlar. Yerel malzemelerin kullanımı tercih edilmeli ve bölgenin mimari stili ve yerel gelenekleri göz önünde bulundurulmalıdır.
2.6
Miras yerleri artan turizm için tanıtılmadan veya geliştirilmeden önce, yönetim planları kaynağın doğal ve kültürel değerini tayin etmelidir. Daha sonra, özellikle gelen ziyaretçi sayısının mekanın fiziki özellikleri, bütünlüğü, ekolojisi ve biyolojik çeşitliliği üzerindeki etkisi ile yerel erişim, ulaşım sistemleri ve turist kabul eden toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel refahı üzerindeki etkisi bakımından kabul edilebilecek uygun değişim sınırlarını belirlemelidir. Muhtemel değişim oranının kabul edilemeyecek bir seviyede olması durumunda, gelişim teklifi değiştirilmelidir.
2.7
Turizm faaliyetlerinin ve gelişimin belirli bir yer veya topluluk üzerindeki artan etkilerini değerlendirmek için sürekli değerlendirme programları olmalıdır.
İlke 3
Miras Yerleri için Koruma ve Turizm Planlamaları, Ziyaretçi Deneyiminin faydalı, tatmin edici ve zevkli olmasını sağlamalıdır.
3.1
Koruma ve turizm programları, ziyaretçinin mekandan uygun şekilde zevk almasını sağlayarak, önemli miras özelliklerini ve bunların korunması gerektiğini en iyi şekilde anlaması için yüksek kalitede bilgi sunmalıdır.
3.2
Ziyaretçiler, eğer isterlerse, miras yerini kendi belirledikleri hızda görebilmelidirler. Belirli dolaşım güzergahları, mekanın bütünlüğü ve fiziksel yapısı ile doğal ve kültürel özelliklerinin üzerindeki etkileri en aza indirebilmek için gerekli olabilir.
3.3
Ruhani yerlerin, adetlerin ve geleneklerin kutsallığına saygı, sit yöneticilerinin, ziyaretçilerin, siyasetçilerin, planlamacıların ve turizm işletmecilerinin göz önünde bulundurması gereken önemli bir unsurdur. Ziyaretçilerin, ev sahibi topluluğun değerlerine ve hayat tarzına saygı duyan ve kültürel mülklerin olası hırsızlığını veya kaçak ticaretini reddeden, geri döndüğünde yeniden sıcak karşılanmasını sağlayacak sorumlu bir tutum içerisinde, hoşnutlukla karşılanan misafirler olarak davranmaları teşvik edilmelidir.
3.4
Turizm faaliyetleri için planlama, ziyaretçinin rahatlığı, güvenliği ve mutluluğu için, ziyaretinden aldığı zevki arttıracak uygun tesisler sağlamalı, ancak bunlar önemli nitelikler veya ekolojik özellikleri ters yönde etkilememelidir.
İlke 4
Turist kabul eden toplumlar ve yerli halk, koruma ve turizm planlarına dahil olmalıdır.
4.1
Bölgesel ve yerel düzeyde, turist kabul eden toplumun, mal sahiplerinin, kendi toprakları ve önemli sitleri üzerinde hak veya sorumluluk sahibi olabilen ilgili yerel halkın, hak ve çıkarlarına saygı duyulmalıdır. Bu kişiler, miras kaynakları, kültürel adetleri ve çağdaş kültürel ifadelerinin turizm kapsamında tespit edilmesi, korunması, yönetilmesi, tanıtılması ve yorumlanmasında kullanılan hedeflerin, stratejilerin, politikaların ve protokollerin belirlenmesine katkıda bulunmalıdır.
4.2
Belirli bir yer veya bölgenin mirasının evrensel bir boyutu olduğunda, bazı toplulukların veya yerlilerin belirli kültürel adetlerle, bilgilere, inançlara, faaliyetlere, eserlere veya sitlere fiziksel, manevi veya entelektüel erişimin kısıtlanması veya yönetilmesi konusundaki ihtiyaçları ve isteklerine saygı gösterilmelidir.
İlke 5
Turizm ve koruma faaliyetleri turist kabul eden topluluğun yararına olmalıdır.
5.1
Politikacılar, sosyo-ekonomik gelişimin seviyesini yükselterek ve gereken yerlerde fakirliğin azaltılmasına katkıda bulunarak, turizmin yararlarının ülkeler ve bölgeler arasında adil bir şekilde dağıtılması için yollar geliştirmelidir.
5.2
Koruma yönetimi ve turizm faaliyetleri, eğitim, öğretim, ve tam gün istihdam imkanları yaratarak, turist kabul eden toplum veya yerli topluluğun her seviyesindeki erkek ve kadınlara adil ekonomik, sosyal ve kültürel fayda sağlamalıdır.
5.3
Miras yerlerine turizm programlarından sağlanan gelirin önemli bir kısmı, doğal ve kültürel koşulları da dahil söz konusu mekanların korunması, muhafaza edilmesi ve tanıtılması için tahsis edilmelidir. Ziyaretçiler, mümkün olduğu kadarıyla bu gelir tahsisinden haberdar edilmelidir.
5.4
Turizm programları, yerlilerin kendi kültürel değerlerini sunmak ve yorumlamak konusundaki becerilerini geliştirmek için, turist kabul eden toplumdan rehberin ve sit yorumcularının eğitilmesi ve istihdam edilmesini teşvik etmelidir.
5.5
Turist kabul eden toplumun bireyleri arasındaki miras anlatımı ve eğitim programları, yerli sit yorumcularının katılımını teşvik etmelidir. Söz konusu programlar, yerli halkın mirasın bakımı ve korunması ile doğrudan ilgilenmesini teşvik ederek, kendi mirasları için bilgi ve saygıyı arttırmalıdır.
5.6
Koruma yönetimi ve turizm programları, politikacılar, planlamacılar, araştırmacılar, tasarımcılar, mimarlar, tercümanlar, çevreciler ve turizm işletmecileri için eğitim ve öğretim fırsatları içermelidir. Katılımcılar, meslektaşlarının karşılaştığı problemler, fırsatlar ve zaman zaman çelişen konuları kavramaya ve çözümlerine yardımcı olmaya teşvik edilmelidirler.
İlke 6
Turizm tanıtım programları, Doğal ve Kültürel Miras özelliklerini korumalı ve geliştirmelidir.
6.1
Turizm tanıtım programları, gerçekçi beklentiler yaratmalı ve ziyaretçilerin uygun şekilde davranmalarını teşvik ederek, bir yerin veya turist kabul eden toplumun kendine has miras özelliklerinin olası ziyaretçilerini sorumlu bir şekilde bilgilendirmelidir.
6.2
Miras bakımından önem taşıyan yerler ve birikimler, tek seferde ziyaretçi sayısının aşırılığını önleyerek ve gelişteki dalgalanmayı en aza indirerek, ziyaretçi deneyiminin değerini yükselten ve mirasın orijinalliğini koruyan yollarla yönetilmeli ve tanıtılmalıdır.
6.3
Turizm tanıtım programları, hakların geniş anlamda dağılımını sağlamalı ve ziyaretçileri bölgenin veya yörenin doğal ve kültürel miras özelliklerini daha geniş kapsamlı olarak yaşamaya teşvik ederek daha popüler yerler üzerindeki baskıyı hafifletmelidir.
6.4
Yerel el işlerinin ve diğer ürünlerin tanıtımı, dağıtımı ve satışı, kültürel bütünlüğün niteliğinin bozulmamasını garanti ederek, turist kabul eden topluma makul bir sosyal ve ekonomik kazanç sağlamalıdır.
Türkçe Çevirisi: FEST TRAVEL
(FEST TRAVEL adı kullanılarak alıntı yapılabilir.)
